Одним из наиболее древних монастырей на белорусских землях в Великом княжестве Литовском был Лавришевский монастырь, который находился в деревне Лавришево возле Новогородка в XIII–XIX вв. Согласно летописным источникам, основан в XIII в. Войшелком (1225? – 1268) – сыном великого князя Миндовга, великим князем литовским (1264–1266), который принял монашеский постриг с именем Лаврентий, или Лавриш (см. рельеф). Согласно церковной версии, основан преподобным Елисеем Лавришевским – сыном литовского князя Тройняты, канонизированным в 1511 г. при митрополите Иосифе II Солтане (см. икону). В XIV–XV вв. монастырь получил от Ходкевичей, Хрептовичей и местной шляхты значительные земельные вклады. В XVI в. при нем действовала православная школа. Именно в Лавришевском монастыре было создано Евангелие, которое является первым бесспорным книжным памятником Великого княжества Литовского.
Лавришевское Евангелие – большое иллюминированное напрестольное Евангелие. Принадлежит эпохе князей Гедимина и Ольгерда, датируется началом или 1-й половиной XIV в. Написано уставом на пергаменте на церковнославянскам языке. Украшено большим количеством художественно выполненных инициалов в тератологическом (от греч. teras – “чудовище”) стиле. Имеет 18 миниатюр с изображениями святых апостолов Иоанна, Матфея, Луки, архангела Михаила, ветхозаветного праведника Иова, евангельских сюжетов. Содержит 14 развернутых приписок (вкладных записей) XIV–XVI вв. Первый лист Евангелия – с миниатюрой архангела Михаила, покровителя княжеской власти. Приписки вокруг фигуры архангела свидетельствуют, что среди вкладчиков в Лавришевский монастырь были православные литовские князья: “…великыі княз Дмитриі Олгирдовичь” – или второй сын Ольгерда Дмитрий Брянский, который погиб в битве на Ворскле в 1399 г., или, более вероятно, третий сын от другого брака Корибут-Дмитрий; внук Ольгерда Александр (Олелька) Владимирович, с 1440 г. князь киевский; неизвестный князь Андрей (?) Борисович, имя которого на краю страницы практически не читается.
Не исключено, что Евангелие было создано по заказу великого князя Войшелка и предназначалось для Успенской церкви Лавришевского монастыря, где хранилось до 1822 г. Затем находилось у А. Чарторыйского в Пулавах. Реставрировалось в 1887 г. Сейчас хранится в Библиотеке им. Чарторыйских в Кракове.
Адным з найбольш старажытных манастыроў на беларускіх землях у Вялікім Княстве Літоўскім быў Лаўрышаўскі манастыр, які знаходзіўся ў вёсцы Лаўрышава каля Новагародка. Паводле летапісных крыніц, заснаваны ў XIII ст. Войшалкам (1225? – 1268) – сынам вялікага князя Міндоўга, вялікім князем літоўскім (1264–1266), які прыняў манаскі пострыг з імем Лаўрэнцій, ці Лаўрыш (гл. рэльеф). Згодна царкоўнай версіі, заснаваны прападобным Елісеем Лаўрышаўскім – сынам літоўскага князя Траняты, кананізаваным у 1511 г. пры мітрапаліце Іосіфе II Солтане (гл. абраз). У XIV–XV стст. манастыр атрымаў ад Хадкевічаў, Храптовічаў і мясцовай шляхты значныя зямельныя ахвяраванні. У XVI ст. пры ім дзейнічала праваслаўная школа. Менавіта ў Лаўрышаўскім манастыры было створана Евангелле, якое з’яўляецца першым бясспрэчным кніжным помнікам Вялікага Княства Літоўскага.
Лаўрышаўскае Евангелле – вялікае ілюмінаванае напрастольнае Евангелле, напісана ўставам на пергаменце на царкоўнаславянскай мове. Упрыгожана вялікай колькасцю па-мастацку выкананых ініцыялаў у тэраталагічным стылі (ад грэч. teras – пачвара). Мае 18 мініяцюр з выявамі святых апосталаў Іаана, Матфея, Лукі, архангела Міхаіла, старазапаветнага праведніка Іова, евангельскіх сюжэтаў. Змяшчае 14 разгорнутых прыпісак (укладных запісаў) XIV–XVI стст. Першы аркуш Евангелля – з мініяцюрай архангела Міхаіла, апекуна княжацкай улады. Прыпіскі вакол постаці архангела сведчаць, што сярод фундатараў Лаўрышаўскага манастыра былі праваслаўныя літоўскія князі: “…великыі княз Дмитриі Олгирдовичь” – ці другі сын Альгерда Дзмітрый Бранскі, які загінуў у бітве на Ворсклі ў 1399 г., ці, што больш верагодна, трэці сын ад іншага шлюбу Альгерда Карыбут-Дзмітрый; унук Альгерда Аляксандр (Алелька) Уладзіміравіч, з 1440 г. князь кіеўскі; невядомы князь Андрэй (?) Барысавіч, імя якога на краі старонкі практычна не чытаецца.
Не выключана, што Евангелле было створана па замове вялікага князя Войшалка і прызначалася для Успенскай царквы Лаўрышаўскага манастыра, дзе захоўвалася да 1822 г. Потым знаходзілася ў А. Чартарыйскага ў Пулавах. Рэстаўравалася ў 1887 г. Зараз захоўваецца ў Бібліятэцы імя Чартарыйскіх у Кракаве.
